เซลล์ต้นกำเนิด หรือชื่อทางการแพทย์เรียกว่า สเต็มเซลล์ (Stem cells)
คือ เซลล์ที่มีคุณสมบัติในการแบ่งตัวเพื่อเพิ่มจำนวนตัวเองได้ (Indefinitely) และเซลล์ที่แบ่งตัวยังคงคุณสมบัติของ “สเต็มเซลล์” และสามารถเปลี่ยนแปลงตัวเอง (differentiate) ให้กลายเป็นเซลล์อื่นที่ทำหน้าที่หลากหลายได้ เช่น เซลล์ผิวหนัง สมอง หัวใจ กล้ามเนื้อ และเซลล์เม็ดเลือด เป็นเซลล์ชนิดต่างๆ เพื่อทดแทนเซลล์ที่เสื่อมสภาพในร่างกาย
การให้ Stem Cells ที่นิยมในปัจจุบัน
1. ฉีดเข้าร่างกายทางหลอดเลือดดำ (Peripheral intervenors)
2. ฉีดข้อเข่า
3. ฉีดที่ผิวหน้า
แหล่งที่มาของเซลล์ต้นกำเนิด (Stem Cells )ปัจจุบันสามารถแบ่งได้ 5 ประเภท ดังนี้
1.จากเซลล์ตัวอ่อน ระยะ ‘เอ็มบริโอ’ ขณะอยู่ในครรภ์ (Embryonic stem cell : ESCs)
เป็นเซลล์ต้นกำเนิดที่ได้จากเซลล์ของตัวอ่อนในระยะบลาสโตซิส (blastocyst) หลังการปฏิสนธิ 5-7 วัน ซึ่งตัวอ่อนระยะบลาสโตซิสนี้จะมีคุณสมบัติแบ่งตัวเพิ่มจำนวนได้ดี เซลล์ทั้งสามชนิดหลักๆ คือ Endoderm, Mesoderm และ Ectoderm โดยจะมีศักยภาพในการพัฒนาไปเป็นเซลล์ต่างๆ ได้ทุกชนิด (pluripotent stem cell) เช่น เซลล์ประสาท เซลล์เม็ดเลือด เซลล์กล้ามเนื้อ เซลล์กล้ามเนื้อหัวใจ เซลล์เยื่อบุผนังลำไส้ เซลล์ตับอ่อน เป็นต้น ซึ่งถือเป็นจุดเด่นของเซลล์ต้นกำเนิดตัวอ่อน แต่ก็อาจทำให้เกิดภาวะแทรกซ้อนจากการไม่สามารถควบคุมพัฒนาการและการเจริญเติบโตของเซลล์ต้นกำเนิดทำให้เกิดเนื้องอกตามมา จึงนำมาใช้ในการวิจัยหรือการทดลองรักษาทางยาเป็นหลัก
2.จากเซลล์ทารก ระยะ ‘ฟีตัส’ ขณะอยู่ในครรภ์ (Fetal stem cell)
เซลล์ต้นกำเนิดของทารกในครรภ์ที่ได้มาจากเซลล์สืบพันธุ์ของทารกในครรภ์ระยะแรกก่อนที่จะกลายไปเป็นไข่ หรืออสุจิ และสามารถที่จะได้สเต็มเซลล์ต้นกำเนิดของทารกได้จากเลือดของทารกในครรภ์ (Isolate from Cord blood) และไขกระดูก รวมถึงเนื้อเยื่อของทารกในครรภ์ (extraembryonic tissue)
- Amniotic Fluid (น้ำคร่ำ)
- Placenta (สายรก)
- Amnion (เยื่อหุ้มรก)
- Umbilical cord (สายสะดือ)
เซลล์ต้นกำเนิดของทารกจะมีเซลล์ ที่เรียกว่า “มีเซนไคม์” Mesenchymal Stem cell หรือ MSCs (เซลล์อ่อน) จะพบโดยหลักๆ ในสายสะดือ (Umbilical cord) ประกอบด้วย เส้นเลือด (Cord Blood) สเต็มเซลล์ที่ได้จากเส้นเลือดนี้จะเรียกว่า Hematopoietic stem cell และเนื้อเยื่อที่ห่อหุ้มเส้นเลือด (Cord Tissue) ในเนื้อเยื่อที่ห่อหุ้มเส้นเลือดนี้จะมีส่วนที่เรียกว่า Wharton’s jelly เป็นแหล่งที่อุดมด้วยเซลล์ “มีเซนไคม์” MSCs (เซลล์อ่อน) คุณสมบัติพิเศษของ MSCs คือสามารถที่จะเดินทางไปยังแหล่งที่มีการอักเสบและหลั่งสารที่ช่วยกระตุ้นให้เกิดการซ่อมแซมเนื้อเยื่อบริเวณที่มีความเสียหายอักเสบ ช่วยลดการอักเสบ ช่วยกระตุ้นการเจริญเติบโต (growth factor) และแบ่งของเซลล์ที่บริเวณนั้น, และช่วยในการปรับสมดุลเซลล์ภูมิต้านทานของร่างกาย จึงเป็นที่นิยมนำมาเน้นเรื่องการฟื้นฟู ซ่อมแซมเซลล์ และภาวะการอักเสบเป็นหลัก
การรักษาด้วยเซลล์ต้นกำเนิดชนิดมีเซนไคม์ (MSCs) ได้แก่
- การย้อนวัย (Age Reverse: Aging Fragility), รักษาฟื้นฟูผิวพรรณ (Skin Rejuvenation), รักษาฟื้นฟูรอยแผลที่เกิดจากการศัลยกรรม (Scar after surgery)
- รักษาฟื้นฟูโรคข้อเข่าเสื่อม (Osteoarthritis), รักษาฟื้นฟูโรคกล้ามเนื้ออ่อนแรง (Amyotrophic Lateral Sclerosis)
- รักษาฟื้นฟูโรคหลอดเลือดสมอง (Stroke), รักษาฟื้นฟูโรคความเสื่อมทางสมอง (Dementia)
- รักษาฟื้นฟูโรคเบาหวาน (Diabetes)
- รักษาฟื้นฟูระบบภูมิคุ้มกัน (Immune System)
- รักษาฟื้นฟูโรคโครห์น (Crohn’s Disease) อักเสบเรื้อรังระบบทางเดินอาหารหรือลำไส้
- รักษาฟื้นฟูโรคเสื่อมสมรรถภาพทางเพศ (Erectile Dysfunction)
3.จากเซลล์เนื้อเยื่อโตเต็มวัย (Adult stem cells)
เป็นเซลล์เนื้อเยื่อโตเต็มวัยโดยนำมาจากหลากหลายแหล่ง เช่น ไขสันหลัง รากฟันน้ำนม ไขมัน (Adipose Tissue) เลือด (Peripheral blood) และในอวัยวะที่สำคัญๆ เช่น สมอง หัวใจ จะพบสเต็มเซลล์ที่เฉพาะเจาะจงที่อวัยวะนั้นๆ จะเรียกสเต็มเซลล์ชนิดนี้ว่า Endogenous stem cell
ปัจจุบันมีการนำสเต็มเซลล์มาใช้ในวงการความงาม เช่นการเสริมหน้าอก การปรับรูปหน้า การฉีดเติมเต็มจากไขมันของคนไข้เอง หรือทำสเต็มเซลล์จากกระแสโลหิต (Peripheral Blood Stem cell, PBSC) สเต็มเซลล์จากกระแสโลหิตนี้ สามารถเปลี่ยนเป็นเม็ดเลือดแดง เม็ดเลือดขาว รวมทั้งเกล็ดเลือด หรือการใช้สเต็มเซลล์จากไขกระดูก (Bone Marrow)
เซลล์โตเต็มวัย (Adult stem cell) จะไม่ทำหน้าที่แบ่งตัว แต่จะมาซ่อมแซมเซลล์ที่อักเสบ บาดเจ็บ หรือเสียหาย ให้กลับมาทำงานปกติ เน้นรักษาฟื้นฟูเซลล์ที่บาดเจ็บ
4.จากเซลล์โดยการถ่ายโอนนิวเคลียร์ (Nuclear Reprogramming Pluripotent Cells)
คือการนำเซลล์ร่างกาย (Somatic cell) มาจัดโปรแกรมทางพันธุกรรมเสียใหม่ แล้วทำให้เซลล์นั้นเกิดมีสภาวะที่เหมือนสเต็มเซลล์จากตัวอ่อน คือ สามารถเพิ่มจำนวน และพัฒนาไปเป็นเซลล์หรือเนื้อเยื่อเฉพาะชนิดอื่นๆได้ เช่น การโคลนนิ่งในสัตว์ทดลอง หรือการทดสอบ นำเซลล์ชนิดใดก็ได้ในร่างกายมนุษย์มาทำให้กลายเป็นเซลล์ไอพีเอส iPS technology (Induced Pluripotent Stem cell : iPSCs) ซึ่งมีคุณสมบัติเหมือนสเต็มเซลล์ตัวอ่อน ที่สามารถเปลี่ยนเป็นเซลล์ใดก็ได้ในร่างกาย เนื่องจากเป็นเซลล์ของตัวผู้ป่วยเองจึงมีประโยชน์อย่างมากในการพัฒนาการรักษาใหม่จากเซลล์ต้นกำเนิดมะเร็ง (Cancer Stem cells) เพื่อทำความเข้าใจถึงลักษณะของเซลล์มะเร็ง และนำไปใช้ประโยชน์ในการพัฒนาปรับปรุงวิธีการรักษา ที่จะทำให้เซลล์มะเร็งตอบสนองต่อการรักษามากขึ้น
Reference MSCs Training : AHG โดยนายแพทย์ โอฬาร เปี่ยมกุลวนิช / วันศุกร์ ที่ 16 กรกฎาคม 2021
พิมพ์เอกสารฉบับแก้ไขครั้งที่ 1 /30 กรกฎาคม 2021 : นส.วชีราพร ขวัญไกรคีรี (RN AHG)
สนใจสอบถามข้อมูลเพิ่มเติมเกี่ยวกับโปรแกรมได้ที่ LINE สวนสุขภาพอรุณสหคลินิก
สวนสุขภาพอรุณสหคลินิก ยินดีให้คำปรึกษาและพร้อมแนะนำโปรแกรมที่เหมาะสมให้แก่คุณ
สวนสุขภาพอรุณสหคลินิก เวชศาสตร์ฟื้นฟูผสมผสาน | Rehabilitation & Wellness Center | Center for Brain
Line Official : @arunhealthgarden (มีเครื่องหมาย @) (https://lin.ee/kVkb3zA)
instagram : arunhealthgarden
Tel : 02-717-4441 หรือ 094-812-7722